TRỒNG TRỌT VÀ THU HOẠCH

Cây bồ đề thích nghi và phát triển tốt ở vùng ôn đới ấm đến nhiệt đới với nhiệt độ trung bình năm 19-23^oC, lượng mưa 1500-2000 mm/năm. Cây thích hợp trên các loại đất feralit vàng, đỏ vùng đồi, núi thấp, có tầng phong hóa dày.Chiều cao trung bình của cây khoảng 15-25m, sinh sản bằng cách tự thụ phấn hoặc thụ phấn chéo. Cây phát triển trong điều kiện nhiều ánh sáng, chịu rét tương đối khỏe, nhưng không chịu được nhiệt độ cao (nhất là cây non) và khô hạn. Bồ đề là loài cây mọc nhanh, chu kỳ khai thác ngắn 10-12 năm.

Có ba cách trồng bồ đề: gieo hạt thẳng, trồng cây giống và trồng bằng cây thân cụt. Trong đó, gieo hạt thẳng là phương pháp phổ biến.

• Phương pháp gieo hạt thẳng: thời vụ gieo từ tháng 10 đến tháng 12, không gieo hạt quá chậm vào tháng 2 dương lịch.
• Trồng cây giống: Cấy hạt giống đã nảy mầm vào đất, hạt nảy mầm đến đâu, cấy ngày và không làm gãy mầm, chăm sóc cho đến khi trồng. Cây giống đem trồng khi có 45-60 ngày tuổi, cây cao 10-15cm, có 5-7 lá. Thời vụ trồng là các tháng 1,2,3 hàng năm.
• Trồng bằng cây thân cụt: Cây thân cụt được lấy từ cây gieo ươm đã đạt 10-12 tháng tuổi, cao từ 1.2 – 1.5m, đường kính gốc 1-2cm. Cắt bỏ thân, để lại một đoạn dài 3-5cm tính từ cổ rễ. Lấp đất kín cổ rễ, để phần thân nổi lên trên mặt đất từ 2-3cm. Thời vụ trồng từ tháng 1 đến tháng 2.

Theo tính toán, nếu khai thác đúng kỹ thuật, 1 cây bồ đề có thể cho khoảng 500-700 gram nhựa/năm, 1 ha cây bồ đề có thể cho thu hoạch khoảng 300 kg nhựa. Cây bồ đề cho thu hoạch nhựa có độ tuổi từ 7-8 năm trở lên. Vào các tháng từ tháng 5 đến tháng 8, người ta sẽ cắt một khoảng nhỏ trên thân cây, mỗi khoảng cách nhau 1m để lấy nhựa. Nhựa bồ đề dạng keo, màu trắng, vàng và nâu nhạt. Sau 3-4 tháng, nhựa cây sẽ khô và cứng lại, được sơ chế và cung cấp ra thị trường.

SẢN XUẤT NHỰA BỒ ĐỀ

Nhựa bồ đề (còn gọi là cánh kiến trắng, An tức hương, Benzoin Siam) tiết ra từ thân cây để khô tự nhiên. Nhựa sau khi cứng lại trở thành những cục rời nhau, màu trắng, vàng nhạt hoặc đỏ nhạt, đục, dễ bẻ. Vết bẻ trông như sáp, màu trắng nhạt, để lâu trở thành nâu, tỏa mùi hương đặc biệt, có sự tương đồng với vị vani. Nhựa gần như không tan trong nước, tan một phần trong ether, tan hoàn toàn trong cồn.

Từ tháng 5 đến tháng 8 dương lịch là thời điểm thuận lợi để người dân rạch vỏ cây, tạo cắt. Sau 15 ngày mới có giọt nhựa đầu tiên, cứ như vậy đến tháng 12 thì thu hoạch. Nếu khai thác đúng kỹ thuật, một cây bồ đề có thể cho khoảng 500-700gram nhựa/năm, 1 ha bồ đề có thể cho khoảng 300kg nhựa. Cây bồ đề có thể cho thu hoạch nhựa ở độ tuổi 5-10 tuổi, chiều cao của cây đạt trên 20m. Để chiết xuất nhựa bồ đề, thay vì chặt cả cây, người ta sẽ cắt một khoảng nhỏ trên thân cây, mỗi khoảng cách nhau 1m để lấy nhựa. Nhựa bồ đề dạng keo, màu trắng, vàng và nâu nhạt. Sau 4-5 tháng, nhựa cây sẽ khô và cứng lại, được sơ chế và cung cấp ra thị trường. Nhựa bồ đề thường nhiều nhất và có chất lượng tốt nhất ở trên gần ngọn cây. Do đó việc khai thác khá nguy hiểm. Người thợ phải chuẩn bị đủ dụng cụ an toàn.

Thành phần hóa học trong nhựa bồ đề gồm hơn 50 hợp chất, trong đó nổi bật nhất có: Acid benzonic tự do 26,13%, Acid cinnamic tự do 2,75%, Vanilin 1,38%, Benzyl benzoat 4,24%, Cinnamyl cinnamat 1,81%, Benzyl cinnamat 1,23%.

ỨNG DỤNG

Công nghiệp nước hoa: Nhựa bồ đề hòa tan tốt trong cồn và Propylene Glycol. Chất lỏng có màu vàng nâu, có mùi balsamic ngọt ngào và một chút vani. Benzoin được sử dụng trong sản xuất nước hoa sau đó được kết hợp và sử dụng trong nhiều loại sản phẩm cuối cùng bao gồm các sản phẩm chăm sóc sức khoẻ cá nhân như xà phòng, dầu gội, sữa dưỡng thể và kem, dầu tắm, chất tẩy rửa ….

Hương liệu, thực phẩm: Vai trò chính của Benzoin trong thực phẩm là làm chất tạo hương vị trong các thanh sô-cô-la, kem, các sản phẩm sữa, xi-rô và các loại thực phẩm khác.

Y học: Siam benzoin được sử dụng trong dược phẩm hiện đại dưới dạng thuốc hít có hơi nước để giảm ho, viêm thanh quản, viêm phế quản và rối loạn đường hô hấp trên hoặc như một chất khử trùng nhẹ.

Nhựa bồ đề được sử dụng trong y học truyền thống ở Việt Nam, giúp điều trị bệnh thấp khớp, ho, cảm lạnh, đau bụng và ợ nóng: nó cũng đã được sử dụng trong điều trị chứng choáng váng, chóng mặt, co giật và tiểu đường. 

Trị liệu: Nhựa bồ đề hòa tanmang lại cảm giác dễ chịu, nhẹ nhàng nhờ hương thơm dễ chịu, ấm áp.